David Grossman over Uit de tijd vallen (2012), VPRO-boeken, 19 september 2012

Het onbeschrijflijke beschrijven

Zes jaar geleden overleed een kind van David Grossman, een Israëlische schrijver, onder andere bekend van de roman Jij bent mijn mes (1998). Zijn een na oudste zoon sneuvelde in de Libanese oorlog. In de roman Uit de tijd vallen verlaten mensen, die ook kinderen hebben verloren, hun huis en proberen woorden te vinden voor het verlies.

David Grossman leest in het Ivriet een dialoog uit het boek voor tussen de vader en de moeder, waarbij de camera een blik werpt op de tekst die in plukken op de bladzijde staat. Wim Brands leest vervolgens de vertaling in het Nederlands. In het fragment gaat het over de stilte die tussen de ouders heerst, nadat alles over het verlies gezegd is.

Grossman begon als journalist en werkte bij de radio. Wim Brands merkt op dat Uit de tijd vallen op een hoorspel lijkt.

Grossman zegt dat hij steeds poëtischer schrijft, omdat poëzie, anders dan proza, dichterbij de stilte komt. . Het ritme van de poëzie is belangrijk. Het verlies van een kind is tegen de regels van het lezen, dus breekt hij in zijn roman de regels af.  

Ten tijde van het drama was Grossman bezig met Een vrouw op de vlucht voor een bericht (2009). Door woorden te vinden in een wereld die zo onbarmhartig was, ervaarde hij genezing, tikkun genaamd in het Ivriet. Daar, op het punt van leven en dood, bestaat ook humor.

Brands haalt T.S. Eliot aan, die ooit stelde dat poëzie iets beschrijft voor het begrepen wordt. Volgens Grossman geldt dit niet alleen voor de lezer maar ook voor de schrijver. Hij ervaarde dat hij dichterbij het verlorene stond.

Brands veronderstelt dat Grossman diep moest graven om voorbij het persoonlijke leed te gaan. Grossman haalt Roland Barthes aan die stelde dat men het verdriet openbaar moet maken zonder het persoonlijke prijs te geven. Het gaat om het vinden van de juiste afstand. Een uitspraak die A.F.Th. van der Heijden zich zou kunnen aantrekken, denk ik.

Het ging Grossman om het vinden van woorden, waardoor het verdriet mededeelzaam wordt. Hij kent zelf de verleiding om verlamd te raken en apathisch te worden over het verlies

Brands vraagt hem naar de functie van het lopen in het boek.

Grossman antwoordt dat lopen behalve een praktische daad is, waardoor men iets doet, ook magie kent. De treurenden lopen rondjes in steeds grotere cirkels, waarin men steeds meer lotgenoten aantreft.  

Brands stelt tot slot vast dat Grossman erin geslaagd is woorden te vinden voor het leed dat niet te beschrijven is.

Hier een fragment uit het boek.