Filmrecensie: A Clockwork Orange (1971), Stanley Kubrick

Groteske klassieker.

Het is alweer veertig jaar geleden dat Stanley Kubrick ophef veroorzaakte met A Clockwork Orange, een film naar het gelijknamige boek van Anthony Burgess uit 1962, waarin veel sadistisch geweld en seks voorkomt. Gezien de futuristische aankleding van de huizen in de film en de gekleurde pruiken, speelt de film wellicht in onze jaren, in de toen nog moeilijk voorstelbare eenentwintigste eeuw. Inmiddels heeft de maatschappij zich in razende vaart ontwikkeld en kunnen we de vraag beantwoorden of het schrikbeeld nog steeds bedreigt. Nee, luidt het antwoord. A Clockwork Orange is daarmee een flauw verhaal, weinig meer dan een ontwikkelingspsychologisch portret metgewelddadige bellen en overdadige erotische toeters die, anders dan in de tijdsperiode waarin in de Barend Servetshows regelmatig striptease-danseressen optraden, weinig om het lijf hebben.

Hoofdpersoon Alex, een dandyachtige jongeman met een zwarte hoed, een glas melk en lange wimpers aan één oog (zie foto) kijkt aan het begin brutaal de camera in.. Hij jaagt samen met drie kornuiten Engelse burgers de stuipen op het lijf te jagen. Daarbij wordt grof geweld gebruikt, wellicht onder invloed ven een toevoeging in de melk die ze drinken in de Korova-bar, die gedecoreerd is met beelden van wulpse naakte vrouwen die melk uit hun tepels laten stromen. Het geweld van het viertal is puur sadistisch. Ze slaan een dronken zwerver verrot die zich boos maakt over het gebrek aan orde en gezag in de maatschappij en verschaffen zich onder vals voorwendsel toegang tot een huis van een schrijver. Ze takelen hem toe, verkrachten diens vrouw en richten een ravage aan. Later in de film blijkt dat de vrouw aan haar verwondingen is overleden en dat de schrijver, Frank, invalide geworden is en zich laat bijstaan door een bodyguard.

Alex, die wel wat op Mick Jagger lijkt, komt tenslotte terecht in een gevangenis onder de naam Alexander de Large. Hij bestudeert schijnbaar godvruchtig de bijbel en polst een gevangenispredikant voor een experimentele behandeling, die hem van zijn sadisme moet afhelpen. Uiteindelijk pikt de minister van binnenlandse zaken hem, tijdsns  bezoek aan de gevangenis, na een brutale opmerking uit de groep om hem in een kliniek de zogenaamde Ludovico-behandeling te laten ondergaan. Die maakt hem misselijk bij het zien van seks en geweld. Een verleidelijke blonde vrouw in een slipje toont tijdens een demonstratie an de resultaten van de behandeling heupwiegend aan dat Alex zijn handen kan thuishouden.

Middels een voice-over geeft Alex weer hoe hij hem in verschillende perioden verging. Hij is soms grappig op het kwajongensachtige af, maar vaker gedraagt hij zich als een losgeslagen pitbullterriër. De film is provocerend met het vele zinloze geweld dat op de kijker wordt losgelaten. Het gaat om het tarten van het gezag, het lak hebben aan de morele orde, gesymboliseerd in de figuur van een sadistische gevangenisbewaker die er van smult om Alex klein te houden en door het stof te zien gaan. De kleinburgerlijkheid van de jaren vijftig zien we terug in het truttige Engelse gezin waarin Alex als enig en verwend kind opgroeit.

De film sleept zich voort op basis van voorspelbare en weinig originele associaties. Het taalgebruik met gluurballen voor ogen en visiën voor kijken is flauw. Kubrick is geen Paulo Pasolini, die de wreedheid van de mens schildert, noch een absurdist als Monty Python. A Clock Work Orange een slap aftreksel van verschillende stijlen: doelloos, grotesk en niet de term klassieker waardig.

Hier de trailer.