Microkrediet, macroschuld? Tegenlicht, 6 februari 2012

Het leek een briljant idee van Mohammad Yunus: het micro krediet, waarmee men kleine leningen aan arme mensen verschaft met het doel zichzelf te kunnen bedruipen, maar in de laatste jaren is er toch de nodige kritiek op gekomen, onder andere van Esther Duflo.

In 1999 werd in Bangladesh met het microkrediet werd begonnen. Yunus legt uit dat een groot deel van de derde wereld in de informele dienstensector werkzaam is, dat ondernemen geen bijzonder talent vereist maar dat het in ieder van ons zit. Hij richtte de Grameen bank op om leningen te verstrekken, vooral aan vrouwen omdat die het meest ondernemend zijn. Vaak werden de leningen aan groepjes van vijf vrouwen uitgekeerd, om een vorm van sociale controle te hebben. Een bedelende moeder van 35 jaar vertelt, met een jong kind op de heup voor de camera dat ze geld wilde lenen om een gebakskraam te kunnen beginnen.

Liefdadigheid, zegt Yunus, werkt niet om de armoede op te lossen en is in strijd met de menselijke waardigheid. Een vrouw kocht een koe en betaalde met de melkopbrengst de lening weer terug. Simpeler kan niet, zo lijkt het. De Amerikaanse Citibank, de grootste bank van de V.S., was zeer geïnteresseerd in het verschijnsel, wellicht omdat daarmee veel klanten gewonnen konden worden.

Yunus kreeg in 2006 de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn initiatief (zie foto). Iedereen omarmde het idee, maar vijf jaar later klinkt er toch kritiek.

Esther Duflo begint over een vrouw die met microkrediet een kapsalon begon en er een hele keten van maakte. Ik dacht dat zoiets niet de bedoeling, aangezien ze het gras wegmaaide voor haar medebewoners, maar dat had ik mis. Duflo vindt juist dat het microkrediet te weinig oplevert, dat de leningen klein zijn en dat mensen daardoor niet verder komen. Om hun bedrijfsvoering te verbeteren zouden ze  een andere werknemer moeten inschakelen en dat is vaak een brug te ver. Microkrediet is daarmee vergelijkbaar met de ouderwetse vorm van ontwikkelingshulp.

Duflo is iemand die precies wil onderzoeken wat het probleem is en daarop een oplossing wil toesnijden. Wat betreft het microkrediet heeft ze onderzocht dat het gemiddelde rendement was niet hoog was. Veel mensen kunnen hun lening niet aflossen, nemen een nieuwe lening of stappen tenslotte naar een geldwoekeraar. Het wordt daarmee van kwaad tot erger.

De Amerikaanse onderzoeker Thomas Dichter stelt dat schuld de keerzijde van de lening is. Een Deense televisieploeg was in 2011 in Bangladesh en hoorde daar de nodige negatieve geluiden van mensen die hun huis moesten verkopen om hun lening af te lossen. Het zet kwaad bloed bij anderen als iemand uit het groepje dat niet doet. De sociale druk is groot, tot zelfmoord aan toe. Een man is naar Dakha gegaan om werk te zoeken  om zijn lening af te kunnen lossen. De Ditibank ziet aan de andere kant in de hoge aflossingspercentages van het microkrediet een methode die zij wellicht kunnen gebruiken.

Duflo stelt dat in tijden van crisis de problemen toenemen. Tijdens een politieke crisis in de Andhra Pradesh, een deelstaat van India, suggereerde de regering dat men niet moest aflossen, omdat zij zelf een andere vorm van financiering toepaste.

Duflo hoort veel retoriek rond het microkrediet en ziet weinig onderzoek. Het helpt om een financiële discipline bij te brengen, maar het verandert niet hun leven, zegt ze, al zal die vrouw van de koe dat wellicht niet beamen.  

Hier drie kritiekpunten van econoom Ha-Joon Chang op het micro krediet, hier de kritiek in het Engels van Thomas Dichter.