Luuc Kooijmans over Herman Boerhaave, VPRO-boeken, 18 december 2011

De bekendste arts van de wereld.

Wim Brands begint tegen de gelauwerde biograaf over het syndroom van Boerhaave dat een spontane scheuring van de slokdarm blijkt te zijn, veroorzaakt door het te vaak in de keel steken van een vinger om het eten uit te kotsen, hetgeen volgens Luuc Kooijmans nog steeds voorkomt. Dus opgepast anorexia lijders, zeg ik er maar bij.

Kooijmans is zo’n beetje drie jaar met de biografie Het orakel bezig geweest, waarvan de eerste anderhalf jaar in het archief.

Boerhaave (1668-1738) kwam uit een Leids burgerlijk milieu. Zijn vader was predikant in Voorhout en had geen geld om zijn zoon te laten studeren. Hij kreeg een beurs voor predikant maar deed eerst filosofie en daarna natuuronderzoek omdat de vraag naar de verhouding tussen lichaam en geest hem boeide.

Boerhaave ontwikkelde, op basis van recente onderzoeken, het idee van het lichaam als een hydraulisch systeem waarin de verschillende vloeistoffen goed moeten circuleren om gezond te blijven. Voor die tijd wist men niet van een bloedsomloop.

Eerder schreef Kooijmans een biografie over de anatoom Frederik Ruysch, die onverdoofd en op de voet gevolgd door publiek stenen uit de blaas verwijderde met een mes dat niet ontsmet was en soms allerlei kanten kon uitschieten. Ziek zijn was in de zeventiende en achttiende eeuw geen pretje, zegt Kooijmans.

Boerhaave zelf werd lang geplaagd door een zweer op zijn been. Hij ontdekte dat die wegging door de behandeling met zijn eigen urine. De medische wetenschap ging vooruit met vallen en opstaan. Over veel ziekten tastte men in het duister.

De kracht van Boerhaave was om bestaande onderzoeken onder te brengen in een systeem. Zijn succes had hij te danken aan zijn analytische en ook didactische geest.

Brands refereert aan een brief die vanuit het Verre Oosten aan Boerhaave, geneesheer in Europa, gestuurd werd. Kooijmans relativeert dit: de brief kwam uit Tunis en werd afgegeven bij de Nederlandse gezant, maar het geeft wel aan hoe gezocht hij was. Zijn faam verspreidde zich van mond tot mond en ging de hele wereld door. Vandaar waarschijnlijk ook zijn rijkdom hoewel dat verder niet werd uitgelegd.

Boerhaave was een harde werker, een geschenk voor een biograaf, zegt Kooijmans.