Recensie: Trance (2012), Gerrit Sangers

Aangrijpende cri de coeur van een pathologisch verliefde jongeman

Onlangs schreef ik over de interactieve voorstelling Zot, waarin men het vreselijke leven van psychiatrische patiënten met alle wanen, angsten en dwanghandelingen verbeeldt. Religie speelt in de wanen vaak een belangrijke rol. Godsdienst en gekte hebben een nauwe band met elkaar. Dat zag ik terug in de novelle Trance van Gerrit Sangers, al is de behoefte van zijn hoofdpersoon aan lichamelijke liefde net zo sterk.

Trance gaat over de lijdensweg die de manisch depressieve ik-figuur Renke heeft meegemaakt. Als vijftiger kijkt hij terug op een periode in zijn leven waarin zijn eerste liefde zich aandiende. Dat waren er meteen twee, die zich beiden afspeelden in het noorden van het land nadat hij van huis was weggelopen. De ene verhouding was met de 23-jarige Marlijn, die pedagogiek studeerde en die Renke meteen jongensachtig begeerlijk vond, de andere relatie was met Justine die twee jaar jonger was, eigenlijk Jeanette heette en die op de sportacademie zat. Inmiddels is Renke getrouwd met Nadia. Hij voelt zich schuldig dat hij het niet kan laten aan vroeger te denken.

Justine leerde hij als eerste kennen. Ze had geen moeder meer en kookte voor haar broers die Renke maar een vreemde eend in de bijt vonden. Later ontmoette hij Marlijn. Ze kwam bij hem op de koffie. Hij morste op haar broek die ze uittrok met alle gevolgen van dien. Renke had het idee dat hij Marlijn ontmaagde, op haar verzoek zelfs, maar later blijkt dat toch niet gebeurd. Justine maakte het met haar uit vanwege zijn ziekte. Niet veel later belandde hij in een inrichting, waar hij ook weer vrouwen tegenkwam die hem begeesterden. Hij zat weliswaar niet op een gesloten afdeling, maar het was toch beter voor hem om daar te blijven. Zijn wegen waren ondoorgrondelijk. Dat besefte hij tenslotte ook wel.  

Alle vrouwen zijn Eva voor Renke. Veel onderscheidingsvermogen heeft hij niet. De naakte feiten staan in schrille tegenstelling tot het verheven relaas van de hoofdpersoon. Eigenlijk is hij meer verliefd op een idee dan op een werkelijke vrouw. Hij vervult de priesterrol, waarbij hij een brenger is van heil, maar vooral van heil waar niemand op zit te wachten. Hij gaat ook langs het huis van een meisje op wie hij tijdens zijn middelbare schoolperiode verliefd was.    

De verschillende relaties van Renke met verpleegster Astrid, Justine en Marlijn lopen in het verhaal door elkaar heen. Astrid wil na een gesprek op zijn kamer het licht uit doen: ‘Ze reikte naar de schakelaar. Justine reikte naar de schakelaar.’ De associaties met eerdere gebeurtenissen komen direct. De vrouwen zijn inwisselbaar.

Gerrit Sangers schrijft heel direct. De zinnen in Trance zijn kort. Bijzinnen komen nauwelijks voor. De hijgerige, staccato stijl geeft urgentie aan het verhaal. De bekentenissen van Renke rollen over elkaar heen. De kilte in diens leven wordt duidelijk voelbaar gemaakt. Ook rond de geslachtsdaad met Justine. Eenzaamheid is het grootste probleem.

De kracht van Trance is tegelijk de zwakte. Literatuur moet het hebben van inleving. Sangers maakt het voor de lezer nauwelijks mogelijk om dichterbij te komen. Dat is begrijpelijk in dit geval maar het is de essentie van literatuur dat het niet alleen om hartekreten gaat.